بخش سوم
معرفی قطعاتی از موسیقی کلاسیک که می‌توانند توهم‌زا باشند
همانطور که پیش از این اشاره شد، موسیقی روانگردان یک ژانر فرعی از سبک راک دهه ۱۹۶۰ است، اما در توصیفی گسترده‌تر باید گفت بخش وسیعی از اصوات سه بعدی که طی دهه‌ها و قرن‌های گذشته تولید و خلق شده‌اند و شنیدن آنها در شرایطی خاص و بدون استفاده از هرگونه ماده روان گردان ممکن است سبب خروج حالت روانی ما از حال طبیعی شوند، می‌توانند زیر مجموعه این تعریف قرار بگیرند.
بخش دوم
پژوهش‌های آزمایشگا‌هی
مندل کالن[1] دکترای علوم اعصاب کالج سلطنتی بریتانیا طی آزمایش‌هایی که بر روی مصرف کنندگان ال اس دی انجام داد به پژوهش در رابطه میان توهم و موسیقی پرداخت. وی با علم به اینکه از دهه شصت میلادی میان برخی از انواع موسیقی و "ال اس دی" ارتباطی با کارکرد ضد فرهنگی وجود داشته است، دریافت که گوش دادن به این گونه موسیقی‌ها هم زمان با تجربه مصرف این ماده روانگردان می تواند در یک سطح عصبی تأثیر بگذارد و برای پشتیبانی از این ادعا اسکن مغزی انجام داد. یکی از چالش‌های تحقیقات او نحوه انتخاب موسیقی بود.
بخش اول
چیستی توهم و ارتباط آن با موسیقی
همه ما اصطلاحاتی چون موسیقی توهم‌زا، روانگردان و امثال اینها را شنیده‌ایم و گه‌گاه از آنها استفاده می‌کنیم و اغلب این واژه‌ها را مختص یکی از زیر شاخه‌های موسیقی راک می‌دانیم. باید گفت این شناخت ناقص شامل همه ماهیت موسیقی روانگردان نمی‌شود. ابهام در تعاریف دقیق و علمی این اصطلاحات می‌تواند در بیان و فهم دقیق مطالب مرتبط با این کلمات چالش ایجاد کند. در این نوشتار سعی دارم ضمن ارایه تعریفی دقیق از واژه‌های توهم و روانگردان از منظر بیولوژی، به معرفی موسیقی‌هایی که بار این برچسب را به دوش می‌کشند بپردازم
چرا بارها و بارها به موسیقی‌های مورد علاقه خود گوش می‌دهیم؟ چرا در ساخت قطعات موسیقی از عنصر تکرار استفاده می‌کنیم. چرا گاهی موسیقی‌هایی که حتا برای‌مان ناخوشاینند هستند به شکلی آزار دهنده در ذهن‌مان تکرار می‌شوند؟ از دیدگاه دسته‌بندی هنرها، موسیقی و شعر که در دسته هنرهای فونتیک (شنیداری) جای می‌گیرند برای ارائه به مخاطب نیازمند زمان هستند. به این معنا که مخاطب برای دریافت یک اثر موسیقی یا شعر باید زمانی را صرف کند. در مقابل هنرهای تجسمی که در دسته هنرهای پلاستیک جای می‌گیرند نیازمند مکانی خاص هستند. هنرمند نقاش در خلق اثر خود نیازی به تکرار عناصر بصری ندارد، چرا که مخاطب تا ابدیت وقت دارد که به یک تابلو نگاه کند و آن را به خاطر بسپارد ولی آهنگساز مجبور است عناصر صوتی را تکرار کند تا بستری برای ماندگاری اثرش در ذهن مخاطب فراهم آورده‌باشد. اما عنصر تکرار در موسیقی چیزی فراتراز تاثیر در ماندگاری اثر موسیقی است و این مقاله سعی دارد جایگاه تکرار در موسیقی را از منظر فلسفه بررسی کند.
پژوهش در خصوص آثار "جان کیج" به عنوان یکی از چهره های شاخص موسیقی مدرن که به مثابه پلی، گذر از موسیقی مدرن به پست مدرن را امکان پذیر میکند، با اکتفای تنها به تحلیل و آنالیز آثار وی حاصل نمی شود. چرا که موسیقی او نه تنها به عنوان یک اثر موسیقائی که حاصل نوع نگرشی است که او به چیستی و چرائی حیات دارد. با این توجه، این گونه هنرمندی،اگر به جای موسیقی هر حرفه ی دیگری را هم برگزیده بود، آنقدر در حوزه فعالیتش با اهمیت می نمود که امروزه بتواند اهل قلم را به تفحص در آثارش وادار کند. در این نوشتار با نگاهی گذرا به زندگی شخصی و ویژگی های زمانه ای که جان کیج را اینگونه تربیت کرده بود تا راه باشد نه تنها راهرو، بیشتر به جستجو در سیر تفکر کیج که آن را عامل اصلی خلق آثارش می شناسیم، خواهیم پرداخت.
تفکر امپرسیونیسم که ابتدا در نقاشی قرن نوزدهم شکل گرفت پس از مدت کوتاهی در سایر هنرها نیز جایگاه خود را پیدا کرد. هرچند درباره موسیقی به این دلیل که هنری کاملاً غیر مفهومی است به سختی می توان بیان غیر واقعی اندیشه ها را خلق کرد (چرا که موسیقی از بیان واقعی پدیده ها معذور است تا چه رسد به بیان غیر واقعی آنها) با این حال نهضتی را که در موسیقی با آثار کلود دبوسی شکل گرفت به موسیقی امپرسیونیستی تعبیر می کنند. در این سبک آهنگساز با رهایی از تقید قوانین هارمونی و پیوند آکوردها سعی در خلق آثاری دارد که درآنها صدا بر هارمونی و ملودی تقدم اصالت دارد.
اخیراً دفتر شورای شعر وزارت ارشاد، قانونی را به اجراء گذاشته که طی آن آهنگساز حق ندارد شخصاً جهت اخذ مجوز شعرهایی که روی آنها آهنگسازی کرده، به این اداره ی محترم مراجعه کند. بلکه باید یک شرکت خصوصی یا دولتی که مجوز نشر آثار صوتی و تصویری دارد، به این امر خیلی خیلی خطیر مبادرت ورزد. همین امر باعث می شود که شما به عنوان یک آهنگساز با کلی مانع در پیش پایتان و البته کلی سوال در ذهنتان مواجه شوید.
در درجه ی اول باید پرسید اساساً چرا ممیزی شعر باید صورت بپذیرد؟
در این نوشتار کلمه ی "تنهائی" نه به عنوان صفتی شاعرانه در وصف موسیقی ایرانی، که به مثابه یک ویژگی بنیادی و فنی مورد بررسی قرار گرفته است که اتفاقاُ تاُثیر آن بر فرم و محتوای موسیقی ایران گاه جلوه های شاعرانه هم به خود می گیرد.
هرچند تاریخ کم فراز و پر نشیب موسیقی ایرانی قدمتی چند هزار ساله را در صفحات معدود اما گرانبار خود به ثبت رسانیده است،لیکن ویژگی های ذاتی این هنر شریف و صبور ایرانی همواره به گونه ای بوده است
سطحی شنوی یا پذیرش کیفیتِ حضیضِ سطح لذت از یک اثر شنیداری به عنوان یک معضل فرهنگی آنچنان نمود آشکاری در میان اقشار مختلف جامعه امروزمان پیدا کرده، که گاه متعجب می شوم از نوع موسیقی ای که حتی برخی متخصصین در حوزه های هنری بدان دلبسته اند و از آن لذت می برند و توجیه شان هم فقط یک واژه ی غریب است که به درستی تعریف نشده: "سلیقه". شاید شما هم برخورد کرده باشید مثلاً با فلان کارگردان موفق سینما که اتفاقاٌ فیلم های معناگرا هم می سازد، یا یک استاد حوزه ی ادبیات که در زندگی حرفه ای خود به عنوان یک شخصیت برجسته معرفی شده است و در کمال تعجب دیده باشید زیباترین موسیقی ای که از آن لذت می برد، صدای سیاوش قمیشی یا محمد اصفهانی و در متعالی ترین شکلش به علیرضا افتخاری ختم می شود.
درباره برنامه آبان ماه صحبت می کنید؟
برنامه ای که اجرا خواهیم کرد، جشن معرفی یک ورزش رزمی باستانی ایران به نام «توا»ست. مطابق اطلاعات ورزشی من، استادی به نام «ابراهیم میرزایی» سه یا چهار دهه پیش، ورزشی ابداع کرد که منشاء حرکات آن در دل تاریخ ایران باستان قرار دارد و بر همین اساس هم نامگذاری شده است. استدلالی که پشت این موضوع بوده، این است که ایران با این همه پیشینه فرهنگی و تاریخی، قطعا ورزش رزمی هم داشته که گذشت زمان باعث از بین رفتن آن شده است که فقط از آن ورزش ها، کشتی باقی مانده که به عنوان ورزش جهانی مطرح است. با چنین تفکری، آقای میرزایی طرحی را اجرا کرده و مقدمات آن را فراهم آورده است. لباسی که برای این ورزش طراحی کرده اند، بی شباهت به لباس سربازان ایران باستان در دوره هخامنشی نیست. در حال حاضر، ماحصل این فعالیت ها، ثبت جهانی ورزش «توا»ست. به همین مناسبت این فدراسیون، جشنی را در آبان ماه با حضور 50 کشور ترتیب داده تا «توا» را در سطح گسترده به مردم جهان معرفی کند.
شما به عنوان یک موسیقیدان چه ارتباطی به این موضوع دارید؟
از من خواسته اند آهنگی را برای «خط یک» آنها بنویسم که بتواند هم بر شکل دهی حرکات ورزشی اثر گذار باشد و هم اصالت تفکر موسیقی رزمی که سال ها در ایران مغفول مانده را مورد توجه قرار دهد.